Χατζιδάκις, Γεώργιος

(Μύρθιο, Κρήτη 1848 – Αθήνα 1941). Έλληνας γλωσσολόγος. Αδελφός του Ιωάννη X., ενώ τελείωσε την εγκύκλια μόρφωση του στα 25 του χρόνια (1873), οι λαμπρές πανεπιστημιακές σπουδές του (1873-77) στη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και η τετράχρονη φοίτησή του στα πανεπιστήμια Λειψίας, Ιένας και Βερολίνου (1877-80) τον ανέδειξαν γρήγορα ειδικό γλωσσολόγο. Το 1881 με σύντομη διατριβή αναγορεύεται διδάκτορας, το 1883 υφηγητής, το 1885 εκλέγεται έκτακτος και το 1890 τακτικός καθηγητής της γλωσσολογίας και της Ινδικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου δίδαξε έως το 1923. Στα δύο πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1926-28) δίδαξε, ομότιμος πλέον, γλωσσολογία στη φιλοσοφική του Σχολή. Κατά τη μακρόχρονη σταδιοδρομία του, ακαδημαϊκή και ευρύτερα επιστημονική, ο X. δίδαξε και έγραψε πάρα πολλά. Σε 600 λογαριάζονται οι μελέτες του, εκτεταμένες και συντομότερες, που δημοσιεύτηκαν είτε σε ξένα είτε σε ελληνικά επιστημονικά περιοδικά (ιδίως στην Αθηνά) και αναφέρονται σε θέματα όλης της ελληνικής γλώσσας, εντελώς όμως ιδιαίτερα της νεοελληνικής: στη φωνητική, μορφολογία, σύνταξη, σύνθεση και παραγωγή, ετυμολογία, στον τονισμό, στην ιστορία της ελληνικής. Τα καθεαυτό πανεπιστημιακά του μαθήματα τα τύπωσε στο τρίτομο έργο του Ακαδημεικά Αναγνώσματα. (1ος τόμ. 1902, 2η έκδ. 1924· 2ος τόμ. 1904, 2η έκδ. 1931· 3ος τόμ., Γενική Γλωσσική, 1916), ενώ τις περισσότερες και σπουδαιότερες από τις άλλες εργασίες του τις ξανατύπωσε στα έργα: Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά (1ος τόμ. 1905, 2ος τόμ. 1907), όπου ενσωματώνονται, με διορθώσεις, οι σπουδαιότερες ενότητες του πρώιμου έργου του Einleitung in die neugriechische Grammatik (= Εισαγωγή στην Ελληνική Γραμματική), το οποίο θεωρείται, ιδίως από τους ξένους εξαιτίας της γλώσσας του, θεμελιακό, Γλωσσολογικαί Μελέται (1ος, και μόνος, τόμ. 1901) και Γλωσσολογικαί Έρευναι (1934). Το 1908 μετέφρασε, με προσαρμογή στα ελληνικά γλωσσικά δεδομένα, τα Αναγνώσματα περί των γενικών αρχών της συγκριτικής Γλωσσικής των Whitney - Jolly. Εκλαϊκευτική και διδακτική, με όλη τη μονομέρειά της για το σύγχρονο γλωσσικό πρόβλημα, είναι η Σύντομος ιστορία της Ελληνικής γλώσσης (1915· που ξανατυπώθηκε αυτούσια το 1967). Πέρα από την προσωπική του συγγραφική δραστηριότητα, ο X. ίδρυσε ή εμπνεύστηκε την ίδρυση πολλών επιστημονικών σωματείων ή εταιρειών, κυρίως όμως του Αρχείου του Ιστορικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας (από το οποίο άρχισε να τυπώνεται το Ιστορικόν Λεξικόν της Νέας Ελληνικής της Ακαδημίας Αθηνών, 4 τόμοι, 1933-53). Έγινε ακαδημαϊκός, πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέλος ανταλλαγής επιστολών ξένων Ακαδημιών, και τιμήθηκε με παράσημα. Από τα διδάγματά του, τα οποία εξακολουθούν σε πολλά να προσδιορίζουν και σήμερα τους σκοπούς της γλωσσολογικής έρευνας, το ουσιαστικότερο είναι η συστηματοποίηση του δόγματος του Κοραή, κατά το οποίο η ερμηνεία ενός φαινομένου της νέας ελληνικής δεν επιτρέπεται να γίνεται χωρίς την ιστορική παρακολούθηση της όλης πορείας του από τα αρχαία χρόνια διαμέσου των μεσαιωνικών – όπως και αντίστροφα: για πολλά φαινόμενα της αρχαίας ελληνικής πολύτιμη μπορεί να σταθεί η μαρτυρία της νέας, πάλι διαμέσου της μεσαιωνικής. Μολονότι ο X. αφιέρωσε όλη τη ζωή του και τη δραστηριότητά του στην έρευνα της νεοελληνικής δημοτικής γλώσσας, αντιτάχθηκε, συχνά με σφοδρότητα, στο δημοτικιστικό κίνημα, γιατί δεν έκρινε ότι η δημοτική (των χρόνων του) επαρκούσε για να καλύψει όλες τις ανάγκες του επιστημονικού γραπτού λόγου. Οι απόψεις του όμως για το νεοελληνικό γλωσσικό πρόβλημα δεν ήταν πάντοτε συγκεκριμένες και οι ίδιες κάθε φορά, πράγμα που έκανε και πολλούς επιστήμονες να του αντιταχθούν, αλλά και τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος βαθύτατα τον εκτιμούσε, να πει γι’ αυτόν ότι: «ευρίσκεται εις μίαν διαρκή αντίφασιν εις τας γνώμας του. Πολλάκις περιήλθεν εις αντίφασιν προς εαυτόν κλίνας και από το ένα μέρος και από το άλλο» (Συζήτ. Αναθ. Βουλ., Απρίλ. 1918). Το επιστημονικό έργο του X. είναι θαυμαστός καρπός ακαταπόνητης γλωσσολογικής έρευνας, και δίκαια του ανήκει η τιμή να θεωρείται ο ιδρυτής της γλωσσικής επιστήμης στην Ελλάδα. Με βάση τα διδάγματα των Γερμανών καθηγητών του, οριστικοποίησε την άποψη ότι η νεοελληνική δημοτική γλώσσα προέρχεται με συνεχή προφορική παράδοση από την Αλεξανδρινή Κοινή, έθεσε τις βάσεις της επιστημονικής έρευνας των νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων και έλυσε πολλά προβλήματά τους. Ορισμένες λανθασμένες θέσεις του, που προέρχονται είτε από την έκταση του έργου του είτε από τις ελλιπείς ή και ατελείς πληροφορίες της συλλεκτικής έρευνας του καιρού του είτε ίσως και από την αυτοπεποίθησή του για το αλάθητό του, έδωσαν και δίνουν αφορμή στους ερευνητές vα αποκαταστήσουν τα πράγματα· βάση όμως και αφετηρία κάθε γλωσσολογικής μελέτης για τη νεοελληνική γλώσσα μένει πάντοτε η δική του θετική προσφορά. Ο γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζιδάκις.